Η Α΄ Βουλγαρική Κατοχή, 1913
Το φθινόπωρο του 1912 τη διοίκηση της ανατολικής Μακεδονίας ανέλαβε ο βουλγαρικός στρατός και η περιοχή έπαψε να βρίσκεται υπό Οθωμανική κυριαρχία. Οι Βούλγαροι, κατά τη διάρκεια της ολιγόμηνης κατοχής τους – και ειδικά τις τελευταίες μέρες της, που γνώριζαν την προέλαση του ελληνικού στρατού – προέβησαν σε πρωτοφανείς βιαιότητες εναντίον του μουσουλμανικού (αρχικά) και χριστιανικού πληθυσμού. Στα τέλη Ιουνίου 1913 βουλγαρικός στρατός και άτακτοι υποχωρώντας και προβλέποντας την ήττα τους από τους Έλληνες που πλησίαζαν, έκαψαν τις Σέρρες (μια κατά κύριο λόγο ελληνική πόλη), τη Νιγρίτα και το Σιδηρόκαστρο, υποτίθεται ως αντίποινα για την πυρπόληση της βουλγαρικής πόλης του Κιλκίς από τον ελληνικό στρατό, που είχε λάβει χώρα μετά την ομώνυμη μάχη. Ο βουλγαρικός κατοχικός στρατός πριν αποχωρήσει άφησε πίσω εικόνα καταστροφής και φόβου. Ιδιαίτερης αναφοράς χρήζει το Δοξάτο, το οποίο είναι η μοναδική πόλη στην Ελλάδα, που γνώρισε τρεις φορές την καταστροφή, μέσα σε 30 χρόνια, από τον ίδιο εισβολέα, τους Βούλγαρους. Η πρώτη ήταν το 1913, όπου σφαγιάστηκαν οι μισοί κάτοικοι και πυρπολήθηκαν κατοικίες και καταστήματα. Υπήρξε λεηλασία των ελληνικών περιουσιών και πολλοί βιασμοί κοριτσιών. Οι περιγραφές του Ρώσου δημοσιογράφου Βλαδίμηρου Ταρδόφ μαρτυρούν το ολοκαύτωμα: ‘’Παντού οι οφθαλμοί μου έβλεπαν τη φρίκη και μας έπνιγε απαίσια οσμή. Ησθάνθην αίσχος, διότι αι θηριωδίαι αύται διεπράχθησαν υπό Σλάβων’’. Τέσσερα χρόνια μετά, το 1917, το μαρτυρικό Δοξάτο θα πληγεί για δεύτερη φορά και το 1941 για τρίτη! Επισήμως η βουλγαρική στρατιωτική ηγεσία χρέωσε τις αποτρόπαιες αυτές ενέργειες στο Κομιτάτο, ως πράξεις άτακτων παραστρατιωτικών ομάδων. Όμως οι Κομιτατζήδες αργότερα ενσωματώθηκαν στον τακτικό βουλγαρικό στρατό υποστηρίζοντάς τον στις επιχειρήσεις του! Μετά τους δύο βαλκανικούς πολέμους, οι πληθυσμοί διαχωρίστηκαν ανάλογα με την εθνική τους συνείδηση. Όσοι ένιωθαν Έλληνες βορείως των συνόρων ήλθαν στην Ελλάδα (π.χ. από το Μοναστήρι ή τη Βάρνα). Κι όσοι δεν ένιωθαν Έλληνες νοτίως της συνοριογραμμής, έφυγαν προς βορρά και πήγαν στη Βουλγαρία και τη Σερβία.

Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος
Τον Αύγουστο του 1914 – ένα χρόνο μετά τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου – ξέσπασε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Η Ευρώπη χωρίστηκε σε δύο στρατόπεδα. Στο ένα επικεφαλής η Γερμανία – Αυστρουγγαρία (Κεντρικές Δυνάμεις) και στο άλλο η Αγγλία – Γαλλία (Αντάντ). Η Ελλάδα με πολλά εσωτερικά προβλήματα (που οδήγησαν στον Εθνικό Διχασμό) στην αρχή έμεινε ουδέτερη. Η Βουλγαρία και η Τουρκία πήγαν με τους Γερμανούς και η Ελλάδα αργότερα με την Αντάντ. Τον Αύγουστο του 1916, πριν ακόμα η Ελλάδα εισέλθει στον πόλεμο, οι γερμανοβουλγαρικές δυνάμεις κατέλαβαν προκλητικά την ανατολική Μακεδονία, για δεύτερη φορά μετά την Α΄ Βουλγαρική Κατοχή το 1913. Ο ελληνικός στρατός αντέδρασε αμήχανα – υπακούοντας σε άνωθεν εντολές – και δεν προέβαλε καμία αντίσταση. Ακολούθησε μια περίοδος μεγαλύτερη των δύο χρόνων, ιδιαίτερα ζοφερή για τους Έλληνες της περιοχής. Τον Μάιο του 1918, στα ελληνοσερβικά σύνορα κοντά στη Γευγελή, έγινε μια από τις σημαντικότερες αναμετρήσεις του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η μάχη του Σκρα. Ο βουλγαρικός στρατός δέχτηκε ισχυρότατο πλήγμα και η ελληνική νίκη θεωρήθηκε μέγα κατόρθωμα, όπως φαίνεται στα λόγια του αρχιστράτηγου των συμμαχικών δυνάμεων Γκυγιωμά: ‘’Οι Έλληνες πολέμησαν με απαράμιλλη ανδρεία και έξοχη ορμητικότητα’’! Το σημαντικότερο αποτέλεσμα της μάχης αυτής ήταν η αύξηση της εμπιστοσύνης της Αντάντ προς τις δυνατότητες του ελληνικού στρατού, καθώς και η αποκάλυψη της κάμψης του ηθικού των Βουλγάρων. Έτσι, μετά τη γενική επίθεση των Συμμάχων, απελευθερώθηκε όλη η κεντρική και ανατολική Μακεδονία, κάνοντας τους αντιπάλους να υποχωρήσουν ατάκτως. Στις 25 Σεπτεμβρίου 1918 η Βουλγαρία κατέθεσε τα όπλα και μαζί με την Τουρκία ζήτησαν ειρήνη. Μετά από λίγο παραδόθηκε και η Γερμανία. Τον Οκτώβριο ο ελληνικός στόλος, μαζί με τον συμμαχικό, μπήκαν στο λιμάνι της Κωνσταντινούπολης. Στις αρχές του 1919 ξεκίνησαν ειρηνευτικές συνομιλίες στο Παρίσι, στις οποίες ο ρόλος της Ελλάδας δεν ήταν καθόλου εύκολος, αφού είχε εισέλθει στον πόλεμο στο πλευρό των συμμάχων ‘’την δωδεκάτη ώρα’’. Η ελληνική αντιπροσωπεία κατέθεσε υπόμνημα διεκδικώντας περιοχές με ελληνικό πληθυσμό, όπως η Θράκη, η Σμύρνη με την ενδοχώρα της και η Βόρεια Ήπειρος. Όμως οι ελληνικές αξιώσεις έθιγαν τα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων και μόνο το ζήτημα της δυτικής Θράκης βρήκε διευθέτηση με την συνθήκη του Νεϊγύ (27 Νοεμβρίου 1919). Η Βουλγαρία εγκατέλειψε την περιοχή ανατολικά του Νέστου μέχρι τον Έβρο, που παραχωρήθηκε στην Ελλάδα.

Λειβαδίτης Κωνσταντίνος